DOĞAYA KAÇIŞ

Aklimatizasyon, kısaca yüksek irtifaya uyum demektir. Çünkü irtifa arttıkça, azalan basınca bağlı olarak her 300 metrede bir oksijen % 3 oranında azalır. Yani bu da 3000 metre irtifada oksijen, deniz seviyesine göre % 30 düzeyinde azalmış demektir. (Hava % 78 Azot, % 21 Oksijen ve % 1’de argondan oluşur. Bu oran hep sabittir ve irtifayla değişmez. Ancak düşen basınç nedeniyle soluduğunuz oksijen miktarı azalır.) 

Dağda tırmanarak irtifa aldıkça, dokularda oksijen azalması (hipoksi) oluşur ve baş ağrısı, iştahsızlık, baş dönmesi, dikkat toplayamama gibi belirtilerle birlikte çeşitli ”yüksek irtifa rahatsızlıkları” ortaya çıkar. Kişiden kişiye değişmekle birlikte, ”yüksek irtifa rahatsızlıkları” genelde 2500-3500 metreler arasında başlar ve gerekli önlemler alınmazsa ölümcül olabilir.

(Bkz: https://dogayakacis.com/2014/01/02/yuksek-irtifa-rahatsizliklari/)

Solunum sisteminden dokulara oksijen ve dokulardan da solunum sistemine karbondioksit, alyuvarlar içinde bulunan ve hemoglobin adı verilen bir protein ile taşınır. Aklimatizasyon ile kandaki alyuvar miktarı arttırılır ve böylelikle dokulara yeterli oksijenin ulaşması sağlanır.

İRTİFA ARTIŞININ VÜCUTTA NEDEN OLDUĞU DEĞİŞİKLİKLER:

1. Erken Değişiklikler:

     a. Hiperventilasyon: Solunum sayısının ve derinliğinin artmasıdır. Azalan oksijeni fark eden vücut solunum sayısını ve derinliğini arttırarak azalan oksijeni tamamlamaya çalışır.  Bu yolla kandaki oksijen miktarı artar, karbondioksit azalır. Ancak solunum yoluyla atılan su buharı nedeniyle, vücudun su kaybı artar.

     b. Özellikle efor altında sık ve kısa nefes alma başlar.

     c. İdrar miktarı artar. Bu aklimatizasyonun iyi olduğunu gösterir. Eğer idrarda artış olmamışsa ya yeterli su alınmamıştır ya da aklimatizasyonda güçlük çekiliyordur.

     d. Kalp hızı, daha fazla oksijen pompalayabilmek için artar. Vücut irtifaya uyum gösterdikçe yavaşlar. (Extreme irtifalar hariç)

2. Geç değişiklikler:

     a. Yaklaşık 4-5 gün sonra kandaki alyuvar sayısı artmaya başlar. Aklimatizasyonunu tamamlamış birinin alyuvar sayısı, normal bir insana göre % 50 daha fazla olabilir.

     b. Oksijenin hemoglobinden daha kolay ayrılarak dokulara salınmasını sağlayan 2,3 DİFOSFORGLİSERAT üretimi artar.

     c. Kılcal damar sayısı artar.

AKLİMATİZASYON METODLARI:

Aklimatizasyon temel olarak iki aşamada yapılır. Birinci aşama, dağa çıkmadan önce antreman yaparak ve imkan varsa hipobarik odalarda zaman geçirerek yapılır. İkinci aşaması ise dağa tırmanış esnasında yapılır.

1. DAĞA ÇIKMADAN ÖNCE AKLİMATİZASYON İÇİN YAPILACAK ÇALIŞMALAR:

Aklimatizasyon antremanlarının temelini, düşük eforla uzun süre çalışmayı içeren kardiyo antremanları yerine, yüksek efor sarfedilen, kısa süreli ve tekrarlanan interval antremanları teşkil etmelidir. Bu şekilde kalp ve solunum sistemi kapasitesinin üstüne çıkmaya zorlanır. Bu kapsamda yapılabilecek en uygun antremanlar şunlardır.

     a. Koşarak merdiven çıkma,

     b. Koşarak tepe tırmanma,

     c. Ağır yükle tırmanma,

     d. Bisiklet ile tırmanma,

     e. Çömelerek zıplama antremanları yapılabilir,

Ayrıca imkan varsa hipobarik odalarda zaman geçirilerek yüksek irtifaya uyum sağlamaya çalışılır. Hipobarik odalar, içerdeki basıncın azaltıldığı ve yüksek irtifa şartlarının yaratıldığı odalardır. Eğer imkan varsa buralarda zaman geçirerek, yüksek irtifaya uyum sağlamaya çalışılır.

2. DAĞDA TIRMANIRKEN AKLİMATİZASYON:

Dağda aklimatizasyonun temel prensipleri şunlardır.

     a. Alçak irtifalarda ağır yük taşıma:  Alçak irtifalarda mümkün olduğunca ağır yük taşınır ve irtifa arttıkça kamptan kampa ağırlık azaltılır.

     b. İrtifa alma ve tekrar alçalma: Yükle irtifa alınır ve çıkılan yeni irtifada bir süre geçirilir, gerekirse kamp kurularak gecelenir. Daha sonra aşağıdaki kampa geri dönülür.

     c. Kamp kurarak geceleme: Yüksek irtifadan etkilenme ve akimatizasyon kişiden kişiye büyük değişiklikler gösterir. Bazı insanlar 2500 metrede, bazı insanlar ise çok daha yükseklerde etkilenmeye başlarlar. Yüksek irtifaya uyum süreci de farklıdır. Kimileri kolaylıkla aklimatize olabilirken, kimileri ise güçlükle olurlar. Akimatizasyonda temel prensip, 3.300 metreden sonra her 300 metrede bir gün gecelenmelidir. Haftada 2 veya 3 günde aynı irtifada bir gece daha geçirilmelidir.

     d. Yüksek İrtifada Etkinlik: Yüksek irtifaya çıkılıp kamp kurulduğunda, zaman çadırlarda yatarak geçirilmemeli, gezerek ya da antreman yaparak uyum kolaylaştırılmalıdır.

     e. Rahatsızlıklar arınca irtifa kaybetme: İrtifa arttıkça baş ağrısı, baş dönmesi, uyuyamama, iştahsızlık, dikkat toplayamama vb. bazı belirtilerin ortaya çıkması normaldir. Ancak irtifada zaman geçirdikçe belirtilerde azalma olmaması veya rahatsızlıkların artnası durumunda en az 700-1000 mt. irtifa kaybedilmelidir. Bu irtifa kaybı genellikle sorunların normale dönmesi için yeterli olabilir.

YÜKSEK İRTİFAYA UYUM BELİRTİLERİ:

Yüksek irtifaya uyum sağlayıp sağlayamadığınızı anlamanın yolları şunlardır. Eğer;

    a. Kısa bir dinlenme ile nabzınız ve solunumunuz normale dönüyorsa,

    b. Yürüyüş sırasında konuşabiliyor, ıslık çalabiliyor ve az da olsa şarkı söyleyebiliyorsanız,

    c. İştahınız arttıysa,

    d. İlaçsız uyuyabiliyor ve rüya görüyorsanız (Özellikle de erotik rüyalar)

    e. Uyanıkken şehvet duygularınız kabarıyorsa aklimatize olmuşsunuz demektir.